Streektaal

Door Evert Mouw
gepubliceerd in De Band 2002 rond week 26

Veluws

VELUWE - Streektaal mag zich in steeds meer belangstelling verheugen. Vanuit de overheden komt steeds meer waardering voor streektaal, en ook zie je het succes van popgroepen zoals Normaal die in de streektaal zingen. Tegelijkertijd is de streektaal aan het verdwijnen om plaats te maken voor Standaardnederlands.

Kent u het verschil tussen Nederlands en Standaardnederlands? Standaardnederlands wordt ook wel eens standaardtaal Nederlands of ABN genoemd, dat laatste betekent: Algemeen Beschaafd Nederlands. Dit is het Nederlands dat we op school leren. Het was oorspronkelijk de taal van de gegoede burgers in de Randstad, en geleidelijk is dit dialect dominant geworden. Veel mensen rekenen Afrikaans ook tot het Nederlands. Ook bijna alle dialecten die in Nederlands worden gesproken behoren tot het Nederlands.

De streektaal die we op de Veluwe spreken zouden we ,,Veluws'' kunnen noemen. De taal van de ,,vale oude grond''. (,,Vel'' of ,,veel'' is ,,vaal'' en ,,uwe'' is ,,ouwe'' of ,,oude.'') Waar komt het Veluws vandaan? Daarvoor moeten we ver terug in de tijd, terug naar de tijd toen Nederland nog niet eens bestond!

Germaans

Minstens 2500 jaar geleden ontstond het Germaans uit het Indo-Europees. De Germanen woonden in Noord-Europa. Germaanse talen zijn bijvoorbeeld Engels, Duits, Deens, Zweeds, Noors, Nederlands, Fries, en Afrikaans. Het Gotisch is nu een dode taal. Het moderne Engels heeft veel woorden overgenomen van het Frans en is daardoor minder Germaans. Alle Germaanse talen hebben bepaalde overeenkomsten en woorden die op elkaar lijken. Zo rond de tijd van Christus waren de verschillen tussen de Germaanse talen zo klein, dat iedereen elkaar kon begrijpen. Later zijn de talen meer uit elkaar gegroeid. Uiteindelijk ontwikkelde iedere stam en ieder dorp zijn eigen dialect.

De bewoners van de Veluwe, Achterhoek, Drente, Overijssel en Groningen behoren tot de Saksen, een Germaanse stam. Behalve in Nederland wonen er ook veel Saksen in Duitsland (Niedersachsen en Schleswig-Holstein) en in het Engelse deel van Groot-Brittannië (de Angelsaksen). Deze gemeenschappelijke afkomst herken je ook in de streektaal. Iemand uit Niedersachsen die plat praat is vaak in staat om te communiceren met een Veluwnaar die plat praat. In Duitsland zoemen de het Nedersaksisch meestal ,,Niederdeutsch.'' Enkele verschillen tussen Niederdeutsch en gewoon Duits: ,,Dorp-Dorf, dat-das, ick-ich.''

Europese Unie

De Europese Unie wil streektalen en minderheidstalen verdedigen. Het Nedersaksisch in Nederland wordt officieel erkend door de EU onder deel 2 van het Europees Handvest. De provincies Gelderland, Groningen, Drente en Overijssel streven naar een erkenning onder status 3, dat het hetzelfde als het Fries. Er komen dan ook meer subsidies voor het gebruik van streektaal op scholen en bij overheidsinstanties. Deze provincies willen ook een instituut oprichten dat zich gaat bezighouden met de verschillende Nedersaksische dialecten op Nederlandse bodem (Gronings, Drents, Stellingwerfs en de Overijsselse en Gelderse dialecten).

Ondanks al deze aandacht voor de streektaal blijkt dat de streektalen langzaam maar zeker teruggedrongen worden door Standaardnederlands. Dat is ook niet verwonderlijk. Om op het werk en tijdens de opleiding succesvol te kunnen zijn is het belangrijk om goed ABN te spreken. Bovendien schamen veel mensen zich ervoor dat ze plat praten. Vooral mensen met een lage opleiding of een lage maatschappelijke positie zullen niet snel in het openbaar opkomen voor hun streektaal, omdat ze bang zijn aangekeken te worden als ,,domme boer.'' Hier komt een kentering in. De jeugd, die ook het Standaardnederlands goed beheerst, ziet de beheersing van de streektaal steeds meer als iets om zich mee te onderscheiden. Een taal is echter pas levensvatbaar als er ook in geschreven wordt. In Groningen en Drente zijn veel mensen actief met Nedersaksische literatuuruitingen. De Veluwe is wat dat betreft ook werkelijk ,,vaal,'' want geschreven wordt de streektaal nauwelijks.

Meer informatie over het Nedersaksisch kunt u opvragen via de IJsselacademie in Kampen, telefoon 038 331 52 35 en te vinden op internet op www.ijsselacademie.nl. Voor links naar informatie op internet kunt u www.elspeet.info bezoeken (klik op ,,Streektaal.'')

Externe links

Nedersaksisch in Nederland

Niederdeutsch

Niedersächsisches Wörterbuch
Taalkaarten door van Woerkom

Leesvoer

Overig